Συνέντευξη στους δημοσιογράφους Κώστα Παπαχλιμίντζο, Αλεξάνδρα Καϋμένου και Βάννα Κεκάτου, Σήμερα Δευτέρα, ΕΡΤ-1, Εκπομπή συνδέσεις. Ειδικότερος τίτλος
ΠΩΣ Ο ΚΟΡΩΝΟΙΟΙΣ ΕΠΙΤΙΘΕΤΑΙ ΣΤΑ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΑ ΜΑΣ ΚΥΤΤΑΡΑ
Ο ΚΟΡΩΝΟΙΟΣ SARS-CoV-2 ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΣΒΑΛΕΙ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΝΑ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕΙ ΕΚΠΤΩΣΗ στις ΝΟΗΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΓΙΕΣ ΕΩΣ ΚΑΙ ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ. O νέος κορωνοϊός διαπερνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και προσβάλει εγκεφαλικά κύτταρα με αποτέλεσμα να εκδηλώνονται ποικίλα κλινικά συμπτώματα, όπως παραλήρημα, «ομιχλώδης εγκέφαλος», έκπτωση νοητικών λειτουργιών μέχρι και νευρολογικές διαταραχές στους επιζώντες τα νόσου COVID-19.
Ο κορωνοϊός SARS-CoV-2 έχει προκαλέσει παγκόσμια πανδημία της νόσου του COVID-19. Ο ιός εισβάλλει στα ανθρώπινα κύτταρα μέσω του υποδοχέα ACE2 (το γονίδιο ACE2 καθορίζει τον πρωτεϊνικό υποδοχέα στα κύτταρά μας στον οποίο δεσμεύεται η πρωτεΐνη S της ακίδας του ιού), στοχεύοντας κυρίως στην ανθρώπινη αναπνευστική οδό. Ωστόσο, πολλές αναφορές υποδεικνύουν ότι ο ιός προσβάλει πολλά και διαφορετικά κύτταρα (οισοφάγου, καρδιάς, μύτης, εντέρου, κλπ.), καθώς και κύτταρα του εγκεφάλου. Αλλά ποιες είναι οι πιθανές διαδρομές με τις οποίες ο ιός SARS-CoV-2 μπορεί να εισβάλει στο κεντρικό νευρικό σύστημά μας. Α) Στα επιθηλιακά κύτταρα της μύτης υπάρχει έκφραση τόσο του γονίδιου ACE2, όσο και του TMPRSS2 (καθορίζει μια πρωτεάση που συμβάλει να εισβάλει ο ιός στα κύτταρά μας). Λόγω της λοίμωξης και της εισβολής του ιού στα ρινικά κύτταρα, το 50% τουλάχιστον των ασθενών με COVID-19 έχουν διαταραχές της όσφρησης. Στα οσφρητικά επιθηλιακά κύτταρα, εκτός από το γονίδιο ACE2 εκφράζεται επίσης και ένα άλλο γονίδιο που καθορίζουν την φουρίνη, που μπορεί επίσης να χρησιμοποιήσει ο ιός SARS-CoV2 ως υπόστρωμα για να εισβάλει στα κύτταρα. Χρησιμοποιώντας ο ιός τις οσφρητικές οδούς φθάνει μέχρι τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό. Ο κορωνοϊός έχει την ικανότητα να διαπεράσει τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό για άμεση πρόσβαση στα εγκεφαλικά κύτταρα. Β) Εναλλακτική διαδρομή. Ο ιός SARS-CoV-2 μετά τη μόλυνση του αναπνευστικού συστήματος βρίσκεται και στο κυκλοφορικό σύστημα μέσω του οποίου διαπερνά τον εγκεφαλικό φραγμό και μολύνει εγκεφαλικά κύτταρα. Τότε, ο κορωνοϊός επηρεάζει τη λειτουργία του εγκεφάλου με δύο τουλάχιστον τρόπους. α) Λόγω υποξίας (δηλ. ανεπάρκεια οξυγόνου στους νευρώνες) και β) φλεγμονής του εγκεφαλικού ιστού λόγω της καταιγίδας των κυτταροκινών. Ειδικότερα, αμέσως μετά τη λοίμωξη, κινητοποιείται το ανοσοποιητικό σύστημα μας και ενεργοποιεί τα Τ-λεμφοκύτταρα και τα Β-κύτταρα, τα οποία παράγουν εξουδετερωτικά αντισώματα. Αν τα αντισώματα και τα Τ-κύτταρα μνήμης δεν μπορέσουν να περιορίσουν τον κορωνοϊό, τότε ο οργανισμός εκλύει πληθώρα από προφλεγμονώδεις κυτοκίνες από τα μακροφάγα και τα μαστοκύτταρα, κυρίως στους πνεύμονες, και από τα μικρογλοιακά κύτταρα στον εγκέφαλο και δημιουργείται μια αλυσιδωτή φλεγμονώδης κατάσταση, η οποία είναι αυτοκαταστροφική. Οποιοσδήποτε από αυτούς τους μηχανισμούς μπορεί να οδηγήσει σε διάφορες διαταραχές του εγκέφαλο, π.χ.
Α) Ορισμένοι ασθενείς μαζί με την απώλεια της αίσθησης της οσμής και των πονοκεφάλων αναπτύσσουν επίσης ένα παραληρηματικό* σύνδρομο. Πρόκειται για ανατρέψιμη σύγχυση διαταραγμένης σύγχυσης, που χαρακτηρίζεται από ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις, δυσκολία στην επικέντρωση προσοχής, κλπ.
Β) Περίπου 30% ανθρώπων που νόσησαν από COVID-19 και ανάρρωσαν νοιώθουν μετά ακόμη και από αρκετές εβδομάδες/μήνες ατονία, κόπωση, πονοκέφαλο, σύγχυση, νευροπάθεια, δυσκολία επικοινωνίας, δυσκολία αυτοσυγκέντρωσης και προσήλωσης, δυσκολία εύρεσης σωστών λέξεων, μειωμένη πνευματική διαύγεια και προβλήματα στη βραχυπρόθεσμη και τη μακροπρόθεσμη μνήμης. Αυτά τα συμπτώματα είναι γνωστά** ως «ομίχλη εγκεφάλου λόγω κορωνοϊού». Το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Μολυσματικών Νόσων των ΗΠΑ ονόμασε αυτήν την κατάσταση ως σύνδρομο πολυσυστηματικής φλεγμονής. Γίνονται έρευνες για να διαπιστωθεί πόσο μπορεί να διαρκέσουν τα συμπτώματα της «ομίχλης εγκεφάλου».
Γ) Από τα προηγούμενα προκύπτει όταν ο κορωνοϊός μολύνει τον εγκέφαλο των ανθρώπων οι αναρρώσαντες παρουσιάζουν έκπτωση των νοητικών λειτουργιών. Η φθορά αυτή είναι ανάλογη με τη σοβαρότητα της λοίμωξης*** COVID-19που είχαν περάσει. ΄Οσοι είχαν αρρωστήσει σοβαρά και είχαν νοσηλευθεί στην εντατική με ή χωρίς διασωλήνωση, είχαν τη σημαντικότερη έκπτωση στις νοητικές λειτουργίες τους. Η έκπτωση αυτή ισοδυναμούσε με μείωση του δείκτη νοημοσύνης κατά 8,5 μονάδες ή γήρανση του εγκεφάλου κατά 10 χρόνια. Αξίζει να τονισθεί ότι νοητικά προβλήματα παρουσίασαν και ασθενείς χωρίς αναπνευστική δυσχέρεια. Αυτοί είχαν κατά μέσο όρο έκπτωση στις νοητικές λειτουργίες που ισοδυναμούσε με τέσσερις μονάδες δείκτη νοημοσύνης ή 5 χρόνια γήρανσης του εγκεφάλου. Τα στοιχεία στις παραγράφους Α, Β και Γ εξηγούν, επίσης, γιατι δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν στη δουλειά και αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη διεκπεραίωση νοητικών εργασιών.
Δ) Εργασία ανασκόπησης**** παρέχει πληροφορίες για περιπτώσεις που σχετίζονται με COVID-19 νευρολογικών διαταραχών, δηλαδή ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο, εγκεφαλίτιδα, εγκεφαλοπάθεια, επιληψία, νευροεκφυλιστικές ασθένειες, και νευρολογικές διαταραχές που προκαλούνται από φλεγμονή. Υποθέτουμε ότι η δυνατότητα του ιού SARS-CoV-για νευροεισαγωγή, νευροφλεγμονή και η δυσλειτουργία του αιματοεγκεφαλικού φραγμού μπορεί να εμπλέκονται στην ανάπτυξη αυτών των διαταραχών. Ωστόσο, η περαιτέρω έρευνα είναι κρίσιμη για την κατανόηση των λεπτομερών μηχανισμών και το μονοπάτι της μολυσματικότητας πίσω από την παθογένεση του ΚΝΣ.
Επιστήμονες αναζητούν φυσικές ουσίες που περιέχουν χημικές ουσίες με ισχυρή αντιική ή/και αντιφλεγμονώδη δράση και κυτταροπροστατευτική δράση τις οποίες θα λαμβάνουν άτομα που παρουσιάζουν «ομίχλη εγκεφάλου» ή άλλα νευροψυχολογικά προβλήματα, ώστε να βελτιώσουν τη λειτουργία του εγκεφάλου και να διατηρήσουν καθαρό το μυαλό τους. Τέτοιες ουσίες έχουν εντοπιστεί στο τσάι, π.χ. λουτεολίνη, στο κακάο και στη μαύρη σοκολάτα, αλλά είναι γνωστές και από την παραδοσιακή Κινέζικη ιατρική. Τέλος, άλλοι εργάζονται να εντοπίσουν χημικές ουσίες που βελτιώνουν την μνήμη.
*Βιβλιογραφία. Vázquez, J. C.; Redolar-Ripoll, D. 7/9/2020. Delirium in Severe Acute Respiratory Syndrome-Coronavirus-2. Infection: A Point of View. Journal of Clinical Immunology and Immunotherapy. 6: 039, https://www.heraldopenaccess.us/.../delirium-in-severe...
**Why Does COVID-19 Cause Brain Fog? https://www.henryford.com/blog/2020/12/covid-and-brain-fog
*** Adam Hampshire, et al. Cognitive deficits in people who have recovered from COVID-19 relative to controls: An N=84,285 online study. https://www.medrxiv.org/con.../10.1101/2020.10.20.20215863v1
ΠΩΣ Ο ΚΟΡΩΝΟΙΟΙΣ ΕΠΙΤΙΘΕΤΑΙ ΣΤΑ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΑ ΜΑΣ ΚΥΤΤΑΡΑ
Ο ΚΟΡΩΝΟΙΟΣ SARS-CoV-2 ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΣΒΑΛΕΙ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ ΝΑ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕΙ ΕΚΠΤΩΣΗ στις ΝΟΗΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΓΙΕΣ ΕΩΣ ΚΑΙ ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ. O νέος κορωνοϊός διαπερνά τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και προσβάλει εγκεφαλικά κύτταρα με αποτέλεσμα να εκδηλώνονται ποικίλα κλινικά συμπτώματα, όπως παραλήρημα, «ομιχλώδης εγκέφαλος», έκπτωση νοητικών λειτουργιών μέχρι και νευρολογικές διαταραχές στους επιζώντες τα νόσου COVID-19.
Ο κορωνοϊός SARS-CoV-2 έχει προκαλέσει παγκόσμια πανδημία της νόσου του COVID-19. Ο ιός εισβάλλει στα ανθρώπινα κύτταρα μέσω του υποδοχέα ACE2 (το γονίδιο ACE2 καθορίζει τον πρωτεϊνικό υποδοχέα στα κύτταρά μας στον οποίο δεσμεύεται η πρωτεΐνη S της ακίδας του ιού), στοχεύοντας κυρίως στην ανθρώπινη αναπνευστική οδό. Ωστόσο, πολλές αναφορές υποδεικνύουν ότι ο ιός προσβάλει πολλά και διαφορετικά κύτταρα (οισοφάγου, καρδιάς, μύτης, εντέρου, κλπ.), καθώς και κύτταρα του εγκεφάλου. Αλλά ποιες είναι οι πιθανές διαδρομές με τις οποίες ο ιός SARS-CoV-2 μπορεί να εισβάλει στο κεντρικό νευρικό σύστημά μας. Α) Στα επιθηλιακά κύτταρα της μύτης υπάρχει έκφραση τόσο του γονίδιου ACE2, όσο και του TMPRSS2 (καθορίζει μια πρωτεάση που συμβάλει να εισβάλει ο ιός στα κύτταρά μας). Λόγω της λοίμωξης και της εισβολής του ιού στα ρινικά κύτταρα, το 50% τουλάχιστον των ασθενών με COVID-19 έχουν διαταραχές της όσφρησης. Στα οσφρητικά επιθηλιακά κύτταρα, εκτός από το γονίδιο ACE2 εκφράζεται επίσης και ένα άλλο γονίδιο που καθορίζουν την φουρίνη, που μπορεί επίσης να χρησιμοποιήσει ο ιός SARS-CoV2 ως υπόστρωμα για να εισβάλει στα κύτταρα. Χρησιμοποιώντας ο ιός τις οσφρητικές οδούς φθάνει μέχρι τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό. Ο κορωνοϊός έχει την ικανότητα να διαπεράσει τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό για άμεση πρόσβαση στα εγκεφαλικά κύτταρα. Β) Εναλλακτική διαδρομή. Ο ιός SARS-CoV-2 μετά τη μόλυνση του αναπνευστικού συστήματος βρίσκεται και στο κυκλοφορικό σύστημα μέσω του οποίου διαπερνά τον εγκεφαλικό φραγμό και μολύνει εγκεφαλικά κύτταρα. Τότε, ο κορωνοϊός επηρεάζει τη λειτουργία του εγκεφάλου με δύο τουλάχιστον τρόπους. α) Λόγω υποξίας (δηλ. ανεπάρκεια οξυγόνου στους νευρώνες) και β) φλεγμονής του εγκεφαλικού ιστού λόγω της καταιγίδας των κυτταροκινών. Ειδικότερα, αμέσως μετά τη λοίμωξη, κινητοποιείται το ανοσοποιητικό σύστημα μας και ενεργοποιεί τα Τ-λεμφοκύτταρα και τα Β-κύτταρα, τα οποία παράγουν εξουδετερωτικά αντισώματα. Αν τα αντισώματα και τα Τ-κύτταρα μνήμης δεν μπορέσουν να περιορίσουν τον κορωνοϊό, τότε ο οργανισμός εκλύει πληθώρα από προφλεγμονώδεις κυτοκίνες από τα μακροφάγα και τα μαστοκύτταρα, κυρίως στους πνεύμονες, και από τα μικρογλοιακά κύτταρα στον εγκέφαλο και δημιουργείται μια αλυσιδωτή φλεγμονώδης κατάσταση, η οποία είναι αυτοκαταστροφική. Οποιοσδήποτε από αυτούς τους μηχανισμούς μπορεί να οδηγήσει σε διάφορες διαταραχές του εγκέφαλο, π.χ.
Α) Ορισμένοι ασθενείς μαζί με την απώλεια της αίσθησης της οσμής και των πονοκεφάλων αναπτύσσουν επίσης ένα παραληρηματικό* σύνδρομο. Πρόκειται για ανατρέψιμη σύγχυση διαταραγμένης σύγχυσης, που χαρακτηρίζεται από ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις, δυσκολία στην επικέντρωση προσοχής, κλπ.
Β) Περίπου 30% ανθρώπων που νόσησαν από COVID-19 και ανάρρωσαν νοιώθουν μετά ακόμη και από αρκετές εβδομάδες/μήνες ατονία, κόπωση, πονοκέφαλο, σύγχυση, νευροπάθεια, δυσκολία επικοινωνίας, δυσκολία αυτοσυγκέντρωσης και προσήλωσης, δυσκολία εύρεσης σωστών λέξεων, μειωμένη πνευματική διαύγεια και προβλήματα στη βραχυπρόθεσμη και τη μακροπρόθεσμη μνήμης. Αυτά τα συμπτώματα είναι γνωστά** ως «ομίχλη εγκεφάλου λόγω κορωνοϊού». Το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Μολυσματικών Νόσων των ΗΠΑ ονόμασε αυτήν την κατάσταση ως σύνδρομο πολυσυστηματικής φλεγμονής. Γίνονται έρευνες για να διαπιστωθεί πόσο μπορεί να διαρκέσουν τα συμπτώματα της «ομίχλης εγκεφάλου».
Γ) Από τα προηγούμενα προκύπτει όταν ο κορωνοϊός μολύνει τον εγκέφαλο των ανθρώπων οι αναρρώσαντες παρουσιάζουν έκπτωση των νοητικών λειτουργιών. Η φθορά αυτή είναι ανάλογη με τη σοβαρότητα της λοίμωξης*** COVID-19που είχαν περάσει. ΄Οσοι είχαν αρρωστήσει σοβαρά και είχαν νοσηλευθεί στην εντατική με ή χωρίς διασωλήνωση, είχαν τη σημαντικότερη έκπτωση στις νοητικές λειτουργίες τους. Η έκπτωση αυτή ισοδυναμούσε με μείωση του δείκτη νοημοσύνης κατά 8,5 μονάδες ή γήρανση του εγκεφάλου κατά 10 χρόνια. Αξίζει να τονισθεί ότι νοητικά προβλήματα παρουσίασαν και ασθενείς χωρίς αναπνευστική δυσχέρεια. Αυτοί είχαν κατά μέσο όρο έκπτωση στις νοητικές λειτουργίες που ισοδυναμούσε με τέσσερις μονάδες δείκτη νοημοσύνης ή 5 χρόνια γήρανσης του εγκεφάλου. Τα στοιχεία στις παραγράφους Α, Β και Γ εξηγούν, επίσης, γιατι δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν στη δουλειά και αντιμετωπίζουν δυσκολίες στη διεκπεραίωση νοητικών εργασιών.
Δ) Εργασία ανασκόπησης**** παρέχει πληροφορίες για περιπτώσεις που σχετίζονται με COVID-19 νευρολογικών διαταραχών, δηλαδή ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο, εγκεφαλίτιδα, εγκεφαλοπάθεια, επιληψία, νευροεκφυλιστικές ασθένειες, και νευρολογικές διαταραχές που προκαλούνται από φλεγμονή. Υποθέτουμε ότι η δυνατότητα του ιού SARS-CoV-για νευροεισαγωγή, νευροφλεγμονή και η δυσλειτουργία του αιματοεγκεφαλικού φραγμού μπορεί να εμπλέκονται στην ανάπτυξη αυτών των διαταραχών. Ωστόσο, η περαιτέρω έρευνα είναι κρίσιμη για την κατανόηση των λεπτομερών μηχανισμών και το μονοπάτι της μολυσματικότητας πίσω από την παθογένεση του ΚΝΣ.
Επιστήμονες αναζητούν φυσικές ουσίες που περιέχουν χημικές ουσίες με ισχυρή αντιική ή/και αντιφλεγμονώδη δράση και κυτταροπροστατευτική δράση τις οποίες θα λαμβάνουν άτομα που παρουσιάζουν «ομίχλη εγκεφάλου» ή άλλα νευροψυχολογικά προβλήματα, ώστε να βελτιώσουν τη λειτουργία του εγκεφάλου και να διατηρήσουν καθαρό το μυαλό τους. Τέτοιες ουσίες έχουν εντοπιστεί στο τσάι, π.χ. λουτεολίνη, στο κακάο και στη μαύρη σοκολάτα, αλλά είναι γνωστές και από την παραδοσιακή Κινέζικη ιατρική. Τέλος, άλλοι εργάζονται να εντοπίσουν χημικές ουσίες που βελτιώνουν την μνήμη.
*Βιβλιογραφία. Vázquez, J. C.; Redolar-Ripoll, D. 7/9/2020. Delirium in Severe Acute Respiratory Syndrome-Coronavirus-2. Infection: A Point of View. Journal of Clinical Immunology and Immunotherapy. 6: 039, https://www.heraldopenaccess.us/.../delirium-in-severe...
**Why Does COVID-19 Cause Brain Fog? https://www.henryford.com/blog/2020/12/covid-and-brain-fog
*** Adam Hampshire, et al. Cognitive deficits in people who have recovered from COVID-19 relative to controls: An N=84,285 online study. https://www.medrxiv.org/con.../10.1101/2020.10.20.20215863v1
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου