Σήμερα 26 του Απριλίου 2017 συμπληρώθηκαν 32 χρόνια από την έκρηξη του αντιδραστήρα Νο 4 του Τσέρνομπιλ, δηλαδή από το μεγαλύτερο πυρηνικό ατύχημα στην ανθρώπινη ιστορία. Ένα ατύχημα παγκόσμιας σημασίας καθώς οι επιπτώσεις του άφησαν και συνεχίζουν να αφήνουν τα ίχνη τους σχεδόν σε κάθε σημείο του πλανήτη μας. Η έκρηξη του αντιδραστήρα στο Τσέρνομπιλ (Chernibyl) προκάλεσε τη μεγαλύτερη βιομηχανική καταστροφή στην ιστορία της ανθρωπότητας. H ραδιενέργεια που εκλύθηκε είναι τουλάχιστον 200 φορές μεγαλύτερη από την ραδιενέργεια που εκλύθηκε στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι μαζί. Μόνο στην πρώην Σοβιετική Ένωση, τουλάχιστον 9 εκατομμύρια άνθρωποι προσβλήθηκαν άμεσα από την έκρηξη του αντιδραστήρα, ενώ μολύνθηκε έκταση 160.000 τετραγωνικών χλμ. Η ολική ποσότητα ραδιενεργών υλικών που ελευθερώθηκε υπολογίζεται σήμερα σε 12 x 1018 Bq. Σε αυτά περιλαμβάνονται 6 με 7 x 1018 Bq ευγενών αερίων. Το Bq είναι μονάδα μέτρησης της ραδιενέργειας. Ένα Bq αντιστοιχεί σε μία διάσπαση ραδιενεργού πυρήνα κάθε δευτερόλεπτο.
Η σύνθεση των ουσιών που ελευθερώθηκαν ήταν περίπλοκη. Ειδική σημασία έχει το Ιώδιο (Ι-131) και το Καίσιο (Cs-137). Το βραχύβιο Ιώδιο 131 με τον μικρό χρόνο ημιζωής ευθύνεται για τις άμεσες ραδιολογικές επιπτώσεις, ενώ το Καίσιο 137 με χρόνο ημιζωής της τάξης των τριών δεκαετιών έχει την μεγαλύτερη ραδιολογική επίδραση μακροπρόθεσμα. Ραδιενεργά υλικά διασκορπίστηκαν στην ατμόσφαιρα και στη συνέχεια αποτέθηκαν στο χώμα σε ανιχνεύσιμες ποσότητες σε ολόκληρο το βόρειο ημισφαίριο. Στην Ελλάδα το Καίσιο 137, εξακολουθεί να παρουσιάζει υψηλές τιμές σε περιοχές της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας, ενώ σύμφωνα με επιδημιολογική έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Nature», η χώρα μας πλήρωσε ήδη βαρύ τίμημα καθώς από το 1986 και έπειτα καταγράφηκαν 2,6 φορές περισσότερα κρούσματα λευχαιμίας. Τις πρώτες ημέρες της καταστροφής οι Αρχές της πρώην Σοβιετικής Ένωσης επιδόθηκαν σε μια προσπάθεια συγκάλυψης των πραγματικών στοιχείων και γενικότερης παραπληροφόρησης των επισήμων Αρχών και της πυρηνικής βιομηχανίας.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο δυτικός κόσμος άρχισε να ανησυχεί και να ψάχνει όταν λίγες μέρες μετά το ατύχημα εντοπίσθηκε αυξημένη ραδιενέργεια από σταθμό ελέγχου στη Σουηδία. Η μελέτη των μετεωρολογικών δεδομένων και της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας έστρεψε τη προσοχή των ερευνητών και των διεθνών οργανισμών στους αντιδραστήρες του Τσέρνομπιλ και τελικά οι αρχές της πρώην Σοβιετικής Ένωσης παραδέχθηκαν το συμβάν. Οι κρίσιμες πρώτες ημέρες είχαν χαθεί και μαζί τους η ευκαιρία να περιορισθεί η έκταση της έκλυσης ραδιενέργειας με την επέμβαση εξειδικευμένων δυτικών εμπειρογνωμόνων.
Όσοι θυμούνται εκείνες τις ημέρες σίγουρα ανατριχιάζουν στην αίσθηση της γενικής μόλυνσης κάθε είδους τροφίμου ακόμα και σε περιοχές μακριά από τον τόπο της καταστροφής, όπως η χώρα μας. Εκείνη την χρονιά ολόκληρη η παραγωγή σιτηρών της Ελλάδας κατέστη ακατάλληλη για κατανάλωση και κρατήθηκε ώστε με την ανάμειξη της με την παραγωγή του 1987 και το πέρασμα του χρόνου να μειωθεί η ραδιενέργεια της και να μπορεί να χρησιμοποιηθεί.
Ήμουν εκείνη την χρονιά μεταπτυχιακός υπότροφος στο Ινστιτούτο Πυρηνικής Τεχνολογίας του ΚΠΕ "Δημόκριτος" και έζησα από μέσα την αγωνία των μετρήσεων σε κάθε είδους τρόφιμα και την τραγικότητα της έκτασης του πυρηνικού ατυχήματος. Θυμάμαι το νερό της βροχής που μαζεύαμε από την υδρορροή να "κτυπάει" σαν ραδιενεργή πηγή. Θυμάμαι το κατσικίσιο κρέας από το Καπανδρίτι που ήταν ουσιαστικά μια ραδιενεργή πηγή. Βλέπετε το άτυχο κατσίκι είχε βοσκήσει σε χορτάρι βρεγμένο από το νερό της βροχής που έφερνε στο έδαφος τα υλικά που ελευθερώθηκαν από τον λιωμένο πυρήνα του αντιδραστήρα. Σε όποιες περιοχές της χώρας έτυχε να βρέξει τα ραδιενεργά σωματίδια παρασυρμένα από το νερό της βροχής μόλυναν το έδαφος, πέρασαν στα φυτά, μπήκαν στους καρπούς. Ήταν η εποχή που "έδεναν" τον καρπό τους τα σιτηρά με αποτέλεσμα ότι περιέγραψα παραπάνω.
Το ατύχημα του Τσέρνομπιλ έδειξε καθαρά ότι είναι ουτοπία να μιλάμε για ασφαλή χρήση της πυρηνικής ενέργειας. Το συγκεκριμένο ατύχημα οφείλεται σε σειρά λανθασμένων ενεργειών του προσωπικού του αντιδραστήρα. Οι συνέπειες αυτών των λαθών πολλαπλασιάσθηκαν από τις αδυναμίες της σχεδίασης του αντιδραστήρα και των συστημάτων ασφαλείας του. Αποτέλεσμα η τραγική κατάληξη που όλοι γνωρίζουμε.
Μπορεί να φαίνεται περίεργο, όμως 32 χρόνια μετά το ατύχημα, πολλά από τα θύματα του δεν έχουν γεννηθεί ακόμα. Τόσο οι γενετικές μεταλλάξεις, όσο και οι μακροχρόνιες επιπτώσεις της ραδιενέργειας σε αυτούς που ζουν σε μολυσμένες περιοχές θα ταλαιπωρήσουν πολλές γενιές ακόμα.
Περίπου 33.000 άνθρωποι έχουν χάσει μέχρι τώρα τη ζωή τους εξαιτίας των συνεπειών του Τσέρνομπιλ και στην Ρωσία, στην Ουκρανία και στην Λευκορωσία, τουλάχιστον 400.000 άνθρωποι έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους, ενώ 270.000 εξακολουθούν να ζουν σε περιοχές υψηλού κινδύνου. Στις περιοχές που μολύνθηκαν ζούσαν περισσότερα από 17 εκατομμύρια άνθρωποι. Σύμφωνα με κρατικές υπηρεσίες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, το συνολικό κόστος της καταστροφής ξεπέρασε τα 358 δις δολάρια.
Η Ευρωπαϊκή Εταιρεία Καρκίνου του Θυρεοειδούς εκτιμά ότι χιλιάδες παιδιά που έχουν εκτεθεί στη ραδιενέργεια θα αναπτύξουν καρκίνο του θυρεοειδούς στα επόμενα 30 χρόνια. Στην Λευκορωσία σε ολόκληρη την χώρα, οι ανωμαλίες των οστών και των μυών έχουν αυξηθεί κατά 62%, οι διαταραχές του νευρικού συστήματος και των αισθητηρίων οργάνων κατά 43% και του πεπτικού συστήματος κατά 23%. Σύμφωνα με τις ουκρανικές Αρχές, η γενική νοσηρότητα του πληθυσμού στις μολυσμένες περιοχές έχει διπλασιαστεί μετά την καταστροφή του Τσέρνομπιλ. Περίπου 800 εργάτες που συμμετείχαν στα πρώτα μέτρα έκτακτης ανάγκης αμέσως μετά την καταστροφή έχουν εκτεθεί σε υψηλότατες δόσεις. Σύμφωνα με το Υπουργείο Υγείας της Ουκρανίας, το ποσοστό θανάτων ''εκκαθαριστών'' που σχετίζονται με το ατύχημα του Τσέρνομπιλ ήταν 60% το 1993 και 77% το 1994.
Περιττό βέβαια να πούμε ότι τα πληρώματα των ελικοπτέρων που έκαναν τις πρώτες πτήσεις και ρίψεις υλικών πάνω από τον κατεστραμμένο αντιδραστήρα δεν βρίσκονται πια στη ζωή.
Μεταξύ των χιλιάδων εργατών που μετείχαν στις εργασίες καθαρισμού γύρω από τον κεντρικό σταθμό του Τσέρνομπιλ, ο καρκίνος του θυρεοειδούς είναι τέσσερις με πέντε φορές υψηλότερος από τα φυσιολογικά επίπεδα, ενώ τουλάχιστον τρία εκατομμύρια Ουκρανοί πάσχουν από διάφορες ασθένειες που σχετίζονται άμεσα με την ραδιενέργεια
