Για τη θεατρική παράσταση "Καντίντ" σε διασκευή του ομώνυμου έργου του Βολταίρου

Κωστας Κουτσαντωνης

Φωτεινή εξαίρεση στη σύγχρονη παρακμή η θεατρική παράσταση "Καντίντ" σε διασκευή του ομώνυμου έργου του Βολταίρου που παίζεται στο θέατρο ΠΟΡΤΑ. Η εξαιρετική σκηνοθεσία του Θωμά Μοσχόπουλου (που έχει και την πατρότητα της διασκευής) και οι άψογες ερμηνείες των ηθοποιών πραγματοποιούν έναν σπάνιο θεατρικό άθλο. Κύριος στόχος του έργου και αντικείμενο του γνωστού βολταιρικού σαρκασμού οι φιλοσοφικές θεωρίες των ημερών του και η κριτική αμφισβήτηση των ουτοπικών ιδεών που υποτίθεται ότι έχουν πραγματοποιηθεί στο Eldorado.
Σύμφωνα με την κοινή, κριτική ερμηνεία, το ουτοπικό ιδανικό τιυ Eldorado ήταν η καθαρότερη μορφή πολιτισμού, η τέλεια πραγματοποίηση των αξιών του Διαφωτισμού, γιατί αντιπροσώπευε τη μακάρια ζωή της ειρήνης, της δικαιοσύνης, της ευημερίας, της ευγένειας, της εντιμότητας, της θρησκευτικής ανοχής, της πνευματικής ακεραιότητας και της λογικότητας. Η περιγραφή, χωρίς ίχνος ειρωνείας, λειτουργεί δραματικά, σε αντίθεση προς τον πραγματικό κόσμο της αθλιότητας, ως μια διαρκής υπενθύμιση του επιθυμητού και του ακατόρθωτου, ως ένας ιδανικός κόσμος της αρετής και της ευτυχίας, ως μια ανέφικτη, ουτοπική κοινωνία που βρίσκεται πέρα και πάνω από τις δυνάμεις του καθημερινού ανθρώπου.
Η ευτυχία στον πραγματικό κόσμο δεν είναι παρά ένα στιγμιαίο χαμόγελο που διαλύεται την επόμενη στιγμή. Κανείς δεν διαφεύγει, εκτός από τους κατοίκους του Eldorado. Οι άνθρωποι υποφέρουν μέσα από τους πολέμους, τους λιμούς, τις πλημμύρες, τους σεισμούς, τη διαφθορά, τη βία, τα βάσανα, την αδιαφορία, την μισαλλοδοξία, την απάτη, τις διώξεις, τη δουλεία, τις σφαγές, τις αρρώστιες. Ο Βολταίρος σωρεύει αδυσώπητα, τη μια μετά την άλλη, όλες τις ανθρώπινες δυστυχίες. Αναπόφευκτα, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι «δεν έχουν όλα καλώς», ότι αυτός δεν μπορεί να είναι «ο καλύτερος από όλους τους δυνατούς κόσμους» – ίσως, ακόμη, να είναι ο χειρότερος, και ότι το κακό δεν μπορεί να αφομοιωθεί από το καλό. Όμως, ο Καντίντ εγκαταλείπει την ουτοπία του γιατί θέλει «κάτι άλλο», είναι διαρκώς ανήσυχος, ανθρώπινος και τελικά επιλέγει να μην παραμείνει σ’ αυτήν την περιβάλλουσα ευτυχία. Το Eldorado δεν ήταν τελικά ένας ανέφικτος κόσμος, αλλά ένα "πραγματοποιημένο" ιδανικό που απορρίφθηκε. Η απόφαση του Καντίντ να επιστρέψει στον πραγματικό κόσμο, αποκαλύπτει έναν από τους παραμελημένους στόχους του διηγήματος, δηλαδή την απόδειξη ότι ο άνθρωπος δεν επιθυμεί κατά βάθος την ουτοπική ευτυχία, ότι, παρά τα δεινά που σωρεύει η μοίρα του, νιώθει πάντοτε ζωτική την ανάγκη της συμφιλίωσης με την πραγματική ζωή.